Suy sinh dục là một trong những rối loạn, tuy ít ảnh hưởng đến tỷ lệ sống còn nhưng lại làm suy giảm chất lượng cuộc sống của nam giới rất nhiều. Rối loạn này ngày càng gặp nhiều trong xã hội hiện đại, vì vậy, phát hiện sớm những dấu hiệu của suy sinh dục nam và can thiệp kịp thời là rất quan trọng.
Suy sinh dục nam là gì?
Suy sinh dục nam là tình trạng cơ thể không sản xuất đủ hormone có vai trò chính trong sự tăng trưởng và phát triển yếu tố nam tính trong giai đoạn dậy thì (testosterone) hoặc sản xuất ra đầy đủ số lượng tinh trùng cần thiết hoặc cả hai.
Một người nam có thể mắc phải chứng suy sinh dục nam ngay từ lúc sinh ra hoặc có thể sau này trong cuộc sống như hệ quả do chấn thương hoặc nhiễm trùng. Lúc này, những can thiệp điều chỉnh trong suy sinh dục nam sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và tại thời điểm xảy ra trong cuộc đời. Trong đó, liệu pháp thay thế testosterone sẽ đóng vai trò chủ yếu.
Testosterone là một hormone steroid có ở nam giới và một lượng nhỏ ở nữ. Ở nam Testosterone kiểm soát sự phát triển các đặc tính về giới nam như râu, tăng khối cơ… Testosterone ở nam được sản xuất chủ yếu ở tinh hoàn.
Ở nam giới trung niên, tỷ lệ mắc mới của suy sinh dục nam dao động từ 2.1-12.8%. Tỷ lệ suy giảm testosterone có biểu hiện triệu chứng suy sinh dục nam ở những người trong độ tuổi từ 40-79 dao động trong khoảng từ 2.1-5.7%. Suy sinh dục nam thường gặp ở đàn ông béo phì, người già, người có bệnh lý kết hợp, ở nam giới có tình trạng sức khỏe sa sút.
Nguyên nhân gây suy sinh dục nam
Suy sinh dục nam được định nghĩa là khi tinh hoàn không sản xuất đủ hormone testosterone quy định giới tính nam. Từ đó, suy sinh dục nam được phân loại thành hai nhóm cơ bản theo nguyên nhân gây bệnh:
Suy sinh dục nam nguyên phát
Đây là loại suy sinh dục do các vấn đề xảy ra trực tiếp tại tinh hoàn. Các nguyên nhân phổ biến gây suy sinh dục nguyên phát bao gồm:
1. Rối loạn di truyền: hội chứng Klinefelter
Tình trạng này là do bất thường bẩm sinh của nhiễm sắc thể giới tính X và Y. Một nam giới thường có một nhiễm sắc thể X và một nhiễm sắc thể Y tạo thành một cặp nhiễm sắc thể giới tính. Trong hội chứng Klinefelter, bệnh nhân sẽ có từ hai hoặc nhiều nhiễm sắc thể X bên cạnh một nhiễm sắc thể Y.
Chính nhiễm sắc thể Y chứa vật liệu di truyền xác định giới tính nam của trẻ được sinh ra với sự phát triển của các bộ phận liên quan. Nhiễm sắc thể X dư thừa trong hội chứng Klinefelter sẽ gây ra sự phát triển bất thường của tinh hoàn; từ đó, dẫn đến việc sản xuất testosterone bị thiếu hụt.
2. Tinh hoàn không di chuyển xuống dưới
Trong thời kỳ bào thai, tinh hoàn phát triển bên trong ổ bụng và thường di chuyển xuống vị trí cố định của chúng là trong bìu ngay trước khi sinh ra. Suy sinh dục sẽ xảy ra khi một hoặc cả hai tinh hoàn không hạ xuống khi trẻ chào đời.
Tình trạng này thường tự khắc phục trong vài năm đầu đời mà không cần điều trị gì. Tuy nhiên, nếu không được tích cực điều chỉnh sớm, thậm chí trong vòng vài ngày sau sinh, sức khỏe tinh hoàn sẽ bị ảnh hưởng và giảm sản xuất testosterone.
3. Viêm quai bị
Nhiễm trùng do quai bị có biến chứng đến tinh hoàn xảy ra trong lứa tuổi thiếu niên hoặc trưởng thành có thể làm suy giảm chức năng của tinh hoàn và sản xuất testosterone.
4. Bệnh tan máu bẩm sinh
Hệ quả khi quá nhiều chất sắt trong máu do tan máu có thể gây ra suy tinh hoàn hoặc rối loạn chức năng tuyến yên, ảnh hưởng đến sản xuất testosterone.
5. Tổn thương tinh hoàn
Vì nằm ngoài ổ bụng, bao bọc bởi lớp tổ chức lỏng lẻo nên tinh hoàn dễ bị chấn thương. Sau tổn thương, mặc dù tinh hoàn vẫn phát triển bình thường nhưng vẫn có nguy cơ suy sinh dục. Tuy nhiên, tổn thương một tinh hoàn vẫn có thể không làm giảm tổng sản xuất testosterone nói chung.
6. Điều trị ung thư
Hóa trị hoặc xạ trị để điều trị ung thư có thể can thiệp vào quá trình sản xuất testosterone và tinh trùng. Tuy tác dụng của cả hai phương pháp điều trị này trên các hệ thống cơ quan khác thường là tạm thời, tình trạng vô sinh vĩnh viễn vẫn có thể xảy ra.
Suy sinh dục nam thứ phát
Trong suy sinh dục nam thứ phát, tinh hoàn hoàn toàn bình thường nhưng không hoạt động hiệu quả là do các vấn đề liên quan tới tuyến yên hoặc vùng dưới đồi – những phần của não điều khiển tinh hoàn sản xuất testosterone. Một số tình trạng có thể gây ra suy sinh dục thứ phát, bao gồm:
1. Hội chứng Kallmann
Đây là sự phát triển bất thường của khu vực não kiểm soát sự tiết hormone tuyến yên ở vùng dưới đồi. Hội chứng này cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng ngửi và gây mù màu đỏ-xanh ở nam giới.
2. Rối loạn chức năng tuyến yên
Những bất thường trong tuyến yên có thể làm giảm sự giải phóng hormone điều khiển từ tuyến yên đến tinh hoàn, ảnh hưởng đến sản xuất testosterone. Tác nhân gây ra có thể là do một khối u tuyến yên hoặc bất kì một khối u não khác nằm gần tuyến yên. Mặt khác, khi điều trị một khối u não, chẳng hạn như bằng cách phẫu thuật hoặc xạ trị, vẫn có thể ảnh hưởng đến tuyến yên và gây ra suy sinh dục nam.
3. Bệnh lý viêm nhiễm
Một số bệnh viêm nhiễm như sarcoidosis, vi trùng lao… đến vùng dưới đồi và tuyến yên có thể ảnh hưởng đến sản xuất testosterone. Ngay cả tác nhân HIV/AIDS, virus cũng dẫn đến nồng độ testosterone thấp là do gây bệnh đến vùng dưới đồi, tuyến yên và tinh hoàn.
4. Thuốc
Việc sử dụng một số loại thuốc, chẳng hạn như thuốc giảm đau dạng thuốc phiện và một số hormone ngoại sinh có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất testosterone.
5. Béo phì
Thừa cân đáng kể ở mọi lứa tuổi có thể liên quan đến suy sinh dục nam.
6. Lão hóa
Khi người đàn ông già đi, việc sản xuất testosterone sẽ giảm dần. Tuy nhiên, tỷ lệ mắc phải và tốc độ suy giảm là khác biệt ở mỗi cá nhân.
Triệu chứng suy sinh dục nam
Tình trạng suy sinh dục nam có thể bắt đầu từ trong quá trình phát triển của thai nhi, tại thời điểm trước tuổi dậy thì hoặc trong tuổi trưởng thành. Theo đó, các dấu hiệu và triệu chứng sẽ phụ thuộc vào giai đoạn mắc bệnh trong suốt cuộc đời.
1. Trong giai đoạn bào thai
Nếu cơ thể không sản xuất đủ testosterone trong quá trình hình thành và phát triển của thai nhi, hệ quả là các cơ quan sinh dục bên ngoài sẽ gặp hạn chế. Tùy thuộc vào thời điểm suy sinh dục và lượng testosterone tạo ra được, đứa trẻ vẫn có giới tính nam nhưng có thể được sinh ra với:
- Bộ phận sinh dục giống nữ
- Bộ phận sinh dục không rõ ràng là nam hay nữ
- Bộ phận sinh dục nam kém phát triển
2. Trong giai đoạn dậy thì
Nam giới bị suy sinh dục có thể bị trì hoãn dậy thì hoặc phát triển không đầy đủ các cơ quan trong cơ thể, ảnh hưởng nhất đến khối cơ, giọng nói trầm, tốc độ tăng trưởng cơ thể, lượng râu tóc trên khuôn mặt, lông mu và đặc biệt là sự phát triển của dương vật và tinh hoàn
Theo đó, các đặc tính sinh dục thứ phát sẽ kém phát triển. Người thiếu niên có chiều cao kém hơn, kích thước cơ nhỏ hơn, tương tự với dương vật và tinh hoàn. Thậm chí, một số trường hợp còn có giọng nói cao, râu lông tóc thưa và nhũ hóa tuyến vú.
3. Trong giai đoạn trưởng thành
Ở nam giới khi đã trưởng thành, suy sinh dục mắc phải lúc này vẫn có thể làm thay đổi một số đặc điểm thể chất nam tính và làm suy giảm chức năng sinh sản. Các dấu hiệu và triệu chứng sớm nghi ngờ là suy sinh dục nam bao gồm:
- Giảm ham muốn tình dục
- Luôn thấy thiếu năng lượng
- Mệt mỏi, trầm cảm.
Theo thời gian, những người đàn ông mắc chứng suy sinh dục có thể dẫn đến:
- Rối loạn cương dương
- Giảm số lượng râu, lông, tóc trên mặt và trên cơ thể
- Giảm khối lượng, kích thước cơ bắp
- Tăng phát triển mô vú gây nhũ hóa tuyến vú
- Mất khối lượng xương gây loãng xương.
Suy sinh dục nặng cũng có thể gây ra những thay đổi về mặt tinh thần và cảm xúc. Khi testosterone giảm, một số nam giới có các triệu chứng tương tự như thời kỳ mãn kinh ở phụ nữ, như cảm giác nóng bừng và khó tập trung.
Biến chứng của suy sinh dục nam
Tương tự như cách biểu hiện triệu chứng, các biến chứng của suy sinh dục nam nếu không được điều trị sẽ khác nhau tùy thuộc vào thời điểm mắc phải – từ trong quá trình hình thành và phát triển của thai nhi hoặc tuổi dậy thì hoặc trưởng thành.
Các biến chứng có thể bao gồm:
- Hình thành bộ phận sinh dục bất thường
- Kích thước vú lớn, nhũ hóa tuyến vú
- Rối loạn cương dương
- Loãng xương
- Trầm cảm
Chẩn đoán suy sinh dục nam
Phát hiện sớm suy sinh dục ở bé trai có thể giúp ngăn ngừa các vấn đề từ việc dậy thì muộn. Bên cạnh đó, lợi ích từ chẩn đoán và điều trị sớm ở nam giới cũng giúp bảo vệ sức khỏe tốt hơn, chống loãng xương và các bệnh lý khác.
Để được như vậy, bác sĩCó nhiều bảng câu hỏi được sử dụng tại phòng khám để tầm soát tình trạng suy giảm testosterone , chẳng hạn như lông mu, khối cơ và kích thước tinh hoàn có phù hợp với độ tuổi của bạn hay không.
Bước kế tiếp, nồng độ testosterone trong máu sẽ được đo lường nếu người bệnh thực sự có dấu hiệu hoặc triệu chứng của suy sinh dục. Vì nồng độ testosterone dao động rất khác nhau trong ngày và thường cao nhất vào buổi sáng, mẫu máu thường được lấy vào đầu ngày, trước 10 giờ sáng.
Nếu nồng độ testosterone được ghi nhận là thấp, các xét nghiệm bổ sung sẽ được tiến hành nhằm tìm nguyên nhân là tại tinh hoàn hay bất thường tuyến yên, bao gồm:
- Xét nghiệm nội tiết tố
- Phân tích tinh dịch
- Chụp hình tuyến yên
- Nghiên cứu di truyền
- Sinh thiết tinh hoàn.
Điều trị suy sinh dục nam
Suy sinh dục có thể xảy ra do sự tổn thương trục dưới đồi – tuyến yên – sinh dục ở bất cứ mức nào. Việc điều trị bệnh cũng tùy theo mức độ, vị trí tổn thương và nhu cầu sinh con để lựa chọn biện pháp phù hợp.
- Điều trị không dùng thuốc
- Thay đổi lối sống, giảm cân (ở những bệnh nhân béo phì, hội chứng chuyển hóa) và điều trị những bệnh lý kết hợp (đái tháo đường, suy thận, suy giáp hay suy tuyến yên) trước khi dùng liệu pháp testosterone.
- Bỏ hút thuốc lá
- Hạn chế rượu bia
- Thường xuyên luyện tập thể dục
- Điều trị thay thế Testosterone
- Là liệu pháp điều trị được đưa ra trong các trường hợp suy sinh dục tiên phát, suy sinh dục thứ phát khi có triệu chứng lâm sàng ở nam giới không còn nhu cầu sinh con, suy tuyến yên, suy sinh dục kèm theo các bệnh lý chuyển hoá: hội chứng chuyển hóa, đái tháo đường…
- Chống chỉ định sử dụng Testosterone trong các trường hợp ung thư tiền liệt tuyến, ung thư vú, vô sinh nam mong muốn có con, Hct >55%, suy tim NYHA 4
- Thận trọng sử dụng trong trường hợp u phì đại tiền liệt tuyến có triệu chứng, hội chứng ngưng thở khi ngủ, suy thận nặng, Hct >52%
- Các phương pháp điều trị thay thế Testosterone:
Tiên lương và theo dõi
– Điều trị phải trong vòng ít nhất 3 tháng mới đánh giá được hiệu quả trên lâm sàng. Nồng độ testosterone bình thường khi điều trị sẽ giúp cải thiện các triệu chứng cũng như xuất hiện các đặc tính sinh dục nam.
Sau năm đầu điều trị có thể thấy khối lượng cơ và mật độ xương gia tăng một cách đáng kể. Thông thường đến 24 tháng, nam giới bị loãng xương sẽ có thể đạt và duy trì được mật độ xương bình thường. Sự gia tăng khối lượng cơ, thể tích tuyến tiền liệt, tăng số lượng hồng cầu, năng lượng cũng như chức năng tình dục thường có được sau điều trị trong vòng 6 tháng đầu
– Theo dõi: Định lượng testosterone sẽ giúp đánh giá hiệu quả điều trị và nên được kiểm tra khoảng 1-2 tháng sau điều trị ban đầu.
Tóm lại, dù nhận thức về suy sinh dục nam đang ngày càng nâng lên, số lượng nam giới trưởng thành mắc phải tình trạng này được chẩn đoán và điều trị đúng cách vẫn còn hạn chế. Người bệnh cần tìm kiếm chuyên khoa nam học uy tín, chất lượng để được hỗ trợ điều trị điều tốt nhất.