Vị trí, chức năng của dây thần kinh quay
Dây thần kinh quay là nhánh tận lớn nhất của đám rối thần kinh cánh tay, xuất phát từ bó sau được tập hợp bởi các sợi thần kinh của rễ C6, C7, C8 và T1. Dây thần kinh quay đi ở vùng cánh tay sau, sau khi đi khỏi rãnh thần kinh quay của xương cánh tay, xuống khuỷu, dây thần kinh quay sẽ chia thành hai nhánh xuống cẳng tay là nhánh nông và nhánh sâu (còn gọi là dây thần kinh gian cốt).
Thần kinh quay có chức năng chi phối vận động cho các cơ duỗi và ngửa ở cánh tay, cẳng tay đồng thời chi phối cảm giác cho mặt sau cánh tay, cẳng tay và nửa ngoài mu tay.
>>>Nhận ngay gói ưu đãi Khám + Chữa bệnh giá chỉ 199K (không mất thêm phụ phí)
Nguyên nhân gây tổn thương dây thần kinh quay
Trong số 3 thần kinh lớn ở chi trên là quay, trụ và giữa thì bệnh lý thần kinh quay do nguyên nhân chèn ép ít gặp hơn. Tuy nhiên, thần kinh quay thường bị tổn thương hơn trong những trường hợp chấn thương vùng cánh tay, đặc biệt là gãy xương.
- Gãy xương cánh tay, đặc biệt là gãy 1/3 giữa xương cánh tay, là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tổn thương thần kinh quay.
- Thần kinh quay có thể bị liệt ngay khi chấn thương hoặc thứ phát sau đó do thủ thuật nắn chỉnh xương hoặc do can xương đè ép trong giai đoạn muộn.
- Ở vùng cánh tay, 2 nguyên nhân hay gặp khác của liệt thần kinh quay là “Hội chứng tối Thứ Bảy” và đi nạng nách không đúng kỹ thuật gây chèn ép thần kinh quay ở đoạn cao.
- Ở vùng cẳng tay, có 2 hội chứng dẫn liên quan đến liệt thần kinh quay do bị đè ép là “Hội chứng thần kinh gian cốt sau” và “Hội chứng đường hầm thần kinh quay”, trong đó hội chứng thần kinh gian cốt sau thường gặp hơn. Liệt thần kinh quay ở đoạn này chỉ ảnh hưởng đến vận động của cổ tay và bàn tay.
- Ngoài ra, thần kinh quay có thể bị tổn thương ở bất cứ đoạn nào trên đường đi của nó do vết thương gây ra bởi hung khí hay đạn bắn.
Tùy theo vị trí và mức độ tổn thương mà lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp, bảo tồn hay phẫu thuật. Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng thần kinh quay bị tổn thương phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp điều trị được lựa chọn
Khám và chuẩn đoán tổn thương dây thần kinh quay
1. Hỏi bệnh
- Lý do tới HTC khám: rối loạn cảm giác? liệt? teo cơ? ,…
- Bệnh sử: thời gian xuất hiện bệnh, triệu chứng đầu tiên, tính chất triệu chứng, chẩn đoán và điều trị cũ, tiến triển của bệnh, tình trạng hiện tại
- Tiền sử: đặc điểm nghề nghiệp, thói quen sinh hoạt, tiền sử chấn thương,…
2. Khám và lượng giá chức năng:
Quan sát:
- Dấu hiệu “bàn tay rũ cổ cò”
- Tình trạng teo cơ, rung thớ cơ phía tay bên liệt so với bên lành trong giai đoạn muộn của bệnh.
Khám vận động:
- Cơ lực: liệt hoặc yếu các nhóm cơ do thần kinh quay chi phối bao gồm các cơ duỗi khuỷu, ngữa cẳng tay, duỗi cổ tay và duỗi các ngón. Vị trí tổn thương thần kinh quay càng cao thì số cơ bị liệt càng nhiều.
- Trương lực cơ: giảm
Khám cảm giác:
Mất hoặc giảm cảm giác mặt sau cánh tay, cẳng tay và mặt ngoài mu tay. Vị trí tổn thương thần kinh quay càng cao thì vùng mất cảm giác càng rộng. Ở bệnh nhân bắt đầu hồi phục thần kinh sau chấn thương có thể có tình trạng tăng cảm giác.
Khám phản xạ: mất hoặc giảm phản xạ gân cơ tam đầu cánh tay và phản xạ trâm quay.
Lượng giá chức năng:
Lượng giá chức năng chi trên của bệnh nhân bằng bộ câu hỏi DASH (Disabilities of Arm, Shoulder and Hand). Sử dụng công thức cho sẵn để tính chỉ số DASH, từ đó lượng giá được mức độ giảm khả năng sử dụng chi trên của bệnh nhân.
3. Chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng:
- X-quang: giúp phát hiện gãy xương, can xương hoặc u xương gây chèn ép thần kinh quay.
- MRI: trong một số trường hợp, MRI giúp phát hiện một số tổ chức không cản quang gây chèn ép thần kinh quay (u mỡ, u hạch, phình mạch,…)
- Khảo sát chẩn đoán điện: điện cơ đồ (EMG) và khảo sát dẫn truyền thần kinh giúp xác định thần kinh bị tổn thương, định khu vị trí tổn thương và giúp theo dõi quá trình hồi phục của thần kinh quay. Thường kết quả khảo sát chẩn đoán điện vẫn bình thường trong giai đoạn sớm của bệnh.
4.Chẩn đoán xác định
- Liệt các nhóm cơ do thần kinh quay chi phối: duỗi khuỷu, ngữa cẳng tay, duỗi cổ tay, duỗi các ngón. Dấu hiệu “bàn tay rũ cổ cò”.
- Mất cảm giác mặt sau cánh tay, cẳng tay, mặt ngoài mu tay.
- Mất phản xạ gân cơ tam đầu cánh tay, phản xạ trâm quay.
- Kết quả khảo sát chẩn đoán điện phù hợp với tổn thương thần kinh quay.
5. Chẩn đoán phân biệt
- Bệnh lý cột sống cổ gây chèn ép rễ C6, C7
- Tổn thương đám rối thần kinh cánh tay
- Một số bệnh lý khác của não hoặc tủy sống có gây liệt chi trên. Ví dụ: tổn thương vỏ não hồi trước trung tâm, bệnh xơ cứng cột bên teo cơ,…
6. Chẩn đoán nguyên nhân
- Tổn thương thần kinh quay đoạn từ nách đến khuỷu: Gãy xương cánh tay mới hoặc cũ; Hội chứng liệt tối Thứ Bảy; Đi nạng nách không đúng kỹ thuật; Hạch nách, phình mạch chèn ép
- Tổn thương thần kinh quay đoạn từ khuỷu đến cổ tay: Thường gặp “Hội chứng thần kinh gian cốt sau” do nhánh gian cốt sau của thần kinh quay bị đè ép bởi một số nguyên nhân sau: Gãy xương, can xương, trật đầu trên xương quay; U mỡ, u xơ thần kinh, u tế bào Schwan, dị dạng động tĩnh mạch gây đè ép; Nghề nghiệp liên quan đến các hoạt động sấp ngữa liên tục cẳng tay như nhạc trưởng, người đánh đàn violin,…
Điều trị phục hồi chức năng tổn thương dây thần kinh quay ở HTC
Tổn thương thần kinh quay nói riêng và thần kinh ngoại biên nói chung được chia thành 3 mức độ nặng khác nhau theo Seddon. HTC xử trí phụ thuộc nhiều vào mức độ tổn thương:
- Độ 1: Thường hồi phục hoàn toàn. Giai đoạn này HTC sẽ sử dụng các phương pháp SCCMT, Vật lý trị liệu, phục hồi chức năng với các trang thiết bị hiện đại giúp chữa lành tổn thương trên dây thần kinh quay
- Độ 2: Thường hiệu quả sẽ đạt được 70-90%. Phương pháp tương tự ở giai đoạn 1 và sẽ có thêm Rehab để tăng cường hiệu quả
- Độ 3: Phẫu thuật là bắt buộc, với độ này cần phẫu thuật nối thần kinh. Bạn nên tiến hành ở các bệnh viện lớn. Sau phẫu thuật cần quay lại HTC để phục hồi chức năng.
HTC với đội ngũ y bác sĩ đầu nghành trong và ngoài nước, hệ thống trang thiết bị hiện đại sẽ đưa ra cho bạn chuẩn đoán và phương pháp điều trị nào là tốt nhất. Bên cạnh đó chi phí hợp lý cũng là một trong các điểm cộng sáng giá.
